Διατροφική υποστήριξη

Γράφει η Φωτεινή Κωνσταντίνου, Κλινική Βιολόγος, Dr of Naturopathic Medicine (Canada),  ειδικευμένη στην αντιμετώπιση ογκολογικών ασθενών.

«Άσε την τροφή να είναι το φάρμακό σου κι άσε το φάρμακο να είναι η τροφή σου»

Ιπποκράτης, 460-370 π.Χ.

Πόσο συχνά ακούμε αυτήν τη φράση; Kαι ακόμα περισσότερο, πόσο συχνά την εφαρμόζουμε στην καθημερινότητά μας; Yπήρχε λόγος που ο Ιπποκράτης έκανε μια τόσο σημαντική δήλωση.  Έβλεπε τη σχέση μεταξύ της τροφής και της αρρώστιας. 

Ο ρόλος της διατροφής στον καρκίνο

Σήμερα που μπορούμε να πάμε ένα βήμα μπροστά, μπορούμε να πούμε ότι γνωρίζουμε πως όσον αφορά στον καρκίνο, η διατροφή ευθύνεται για περίπου το 20% των περιπτώσεων.  Μπορούμε ακόμα και τώρα να συζητάμε τη διαδικασία παθογένεσης όπου η διατροφή παίζει τον ρόλο της.  Μπορούμε ακόμα να μιλήσουμε και για τη γενετική και πώς η τροφή επηρεάζει τα γονίδιά μας.

Η τροφή είναι πληροφορία

Η τροφή είναι πληροφορία για κάθε ένα κύτταρο του σώματός μας, γι αυτό και θέλουμε να διασφαλίσουμε ότι παρέχουμε όσο το δυνατόν καλύτερη πληροφορία.  Είναι η βάση της υγείας.  Η τροφή ως φάρμακο δεν δρα τόσο γρήγορα.  Η προστατευτική επίδραση της τροφής δρα μετά από μακρύ χρονικό διάστημα.  Δεν είναι παυσίπονο που το παίρνεις και μετά από 20 λεπτά εξαφανίζεται ο πόνος.  Όχι.  Η τροφή επηρεάζει την υγεία μακροπρόθεσμα, δρώντας κάθε μέρα σε κάθε κύτταρο του σώματός μας και οι μέρες γίνονται μήνες και χρόνια.

Η Μεσογειακή διατροφή

Ευτυχώς, ζούμε σε μία χώρα όπου η ιδανική διατροφή είναι εύκολο να επιτευχθεί.  Η «γνήσια» Μεσογειακή δίαιτα που βασίζεται στην κατανάλωση πλήρων, ανεπεξέργαστων τροφών όπως τα φρούτα, τα λαχανικά, οι ξηροί καρποί και τα βότανα, έχει αποδειχτεί με πολλούς τρόπους ότι παρέχει προστασία εναντίον της ασθένειας. Το κομμάτι της ντομάτας που βρίσκεται στο σουβλάκι δεν «μετράει» αλλά το πιάτο φακές της γιαγιάς είναι σημαντικό. 

Η τροφή προστατεύει από την ασθένεια

Ποιας ασθένειας; σχεδόν σε όλες τις ασθένειες. Οι πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των φυτικών στοιχείων, βιταμινών, αντιοξειδωτικών και άλλων στοιχείων, που παρέχονται με τις φυσικές τροφές που βασίζονται στην ιδέα της κατανάλωσης πλήρων, ανεπεξέργαστων τροφών (whole plant based foods), δρουν συνεργατικά για να μας προστατέψουν σε ό,τι αφορά τα εξής:

• Φλεγμονές (προστασία εναντίον της εξέλιξης του καρκίνου)
• Βελτίωση της ευαισθησίας στην ινσουλίνη (μειώνουν τον κίνδυνο του διαβήτη)
• Αντίσταση στην οξείδωση (προστασία εναντίον των αυτοάνοσων νοσημάτων)
• Προστατεύουν τα γονίδιά μας (ένα φλιτζάνι μούρων θα ενεργοποιήσει περισσότερα από 200 γονίδια που λειτουργούν ως αψίδα προστασίας κατά του καρκίνου). 
• Βελτιώνουν τη λειτουργία της άμυνάς μας
• Στοχεύουν τα καρκινικά κύτταρα (η σουλφαραφάνη, ενεργό συστατικό στο μπρόκολο, στοχεύει τα καρκινικά κύτταρα του μαστού)
• Μειώνει την πίεση του αίματος (το σέλινο και το λιναρόσπορο κάνουν πολύ καλή δουλειά σ’ αυτό)
• Μειώνουν τα επίπεδα χοληστερόλης στο αίμα
• Και αυξάνουν ειδικές πρωτεΐνες-τις τελομεράσες μας (προστασία του DNA)

Δεν υπάρχει φάρμακο που να μπορεί να τα κάνει όλα αυτά, δεν υπάρχει πρόσθετο βιταμινών που μπορεί να υποκαταστήσει μία καλή διατροφή.

Γι’ αυτό να τρως το φρούτο σου!

Με δεδομένο ότι η εξέλιξη του καρκίνου είναι μία παρατεταμένη διαδικασία – μπορεί να πάρει δεκαετίες να αναπτυχθεί, χρειαζόμαστε προστατευτικούς παράγοντες, που θα παίρνουμε για πολύ μακρύ χρονικό διάστημα, όπως θα κάναμε στη δίαιτά μας.  Η Μεσογειακή δίαιτα είναι γεμάτη από αυτούς τους προστατευτικούς φυτικούς παράγοντες.  Η υγεία μας είναι στα χέρια μας κατά μεγάλο μέρος. 

Η ΤΡΟΦΗ ΕΙΝΑΙ ΠΑΝΤΟΔΥΝΑΜΗ.  Γι’ αυτό να ξέρετε ότι κάθε μπουκιά μετράει.

Λεζάντα φωτογραφίας «η τροφή που τρώτε μπορεί να είναι είτε η πιο ασφαλής και παντοδύναμη μορφή φαρμάκου είτε η πιο αργή μορφή δηλητηρίου» - Ann Wigmore

Γράφει η Κανέλλα Κ. Κουσιουρή, Ειδικευόμενη ιατρός στην Ά ΩΡΛ Πανεπιστημιακή Κλινική Γ.Ν.Α. "Ιπποκράτειο", υπ. Διδάκτωρ Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου ΑΘηνών

Ορισμός

Ως υποσιτισμός ορίζεται η κατάσταση που είναι αποτέλεσμα έλλειψης πρόσληψης και απορρόφησης τροφής που οδηγεί στη μείωση της  μυϊκής και λιπώδους σύστασης του οργανισμού.

Ο υποσιτισμός επηρεάζει δυσμενώς τη σωματική και πνευματική κατάσταση του ασθενούς  και επιδεινώνει το κλινικό αποτέλεσμα όσον αφορά την ασθένειά του.

Επιπολασμός

Οι ασθενείς με καρκίνο παρουσιάζουν μεγαλύτερο ποσοστό υποσιτισμού σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό λόγω της ασθένειας και των θεραπειών της.

Ο επιπολασμός του υποσιτισμού σε ασθενείς με καρκίνο έχει καταγραφεί να κυμαίνεται από 20 με πάνω απο 70% σε διεθνείς μελέτες, με διαφορές που σχετίζονται με την ήλικια του ασθενούς, τον τύπο  και το στάδιο του καρκίνου.

Οι ασθενείς με καρκίνο του γαστρεντερικού σωλήνα, της κεφαλής και τραχήλου, του ήπατος και του πνεύμονα παρουσιάζουν τα μεγάλα ποσοστά υποσιτισμού.Υπολογίζεται ότι από τους θανάτους των ασθενών με καρκίνο το 10-20% αποδίδονται στον υποσιτισμό παρά στην κακοήθεια. Γι αυτό η διατροφή παίζει ζωτικής σημασίας ρόλο και συμπεριλαμβάνεται στην διεπιστημονική προσέγγιση του ασθενούς με καρκίνο.

Παθογένεια

Στους ασθενείς με καρκίνο το αρνητικό ενεργειακό ισοζύγιο και η απώλεια σκελετικής μάζας που διαπιστώνεται προέρχεται από έναν συνδυασμό μειωμένης πρόσληψης τροφής και μεταβολικών αλλαγών (αυξημένος καταβολισμός , αντοχή στην ινσουλίνη , λιπόλυση , πρωτεόλυση).

Ποιότητα ζωής

Οι ασθενείς με καρκίνο αναφέρουν, πέρα από συμπτώματα που αφορούν την μειωμένη πρόσληψη τροφής και την απώλεια βάρους, μειωμένη σωματική δραστηριότητα, κόπωση, άλγος και κατάθλιψη. Τέτοια συμπτώματα έχουν συσχετιστεί με πτωχή ποιότητα ζωής και μειωμένο προσδόκιμο επιβίωσης κυρίως σε ασθενείς προχωρημένου σταδίου. Βάση μελετών υπάρχει συσχέτιση μεταξύ των συμπτωμάτων και της παρουσίας συστηματικής φλεγμονής και ανοσολογικής απάντησης του ασθενούς.

Η διεπιστημονική προσέγγιση και υποστήριξη του ασθενούς θα συμβάλει στη μείωση του κινδύνου εμφάνισης και των επιπτώσεων του υποσιτισμού στον καρκίνο.   

[1] Ferlay J, Shin HR, Bray F, Forman D, Mathers C, Parkin DM.Estimates of worldwide burden of cancer in 2008: GLOBOCAN2008. Int J Cancer 2010;127:2893–917.

[2] Pressoir M, Desne S, Berchery D, Rossignol G, Poiree B, Meslier M, et al.Prevalence, risk factors and clinical implications of malnutrition in French Comprehensive Cancer Centres. Br J Cancer 2010;102:966e71.

[3] Shachar SS, Williams GR, Muss HB, Nishijima TF. Prognostic value of sarcopenia in adults with solid tumours: a meta-analysis and systematic review. Eur J Cancer 2016;57:58–67. http://dx.doi.org/10.1634/ theoncologist.2016-0066.

[4] Laird BJ, Fallon M, Hjermstad MJ, Tuck S, Kaasa S, Klepstad P, et al. Quality of life in patients with advanced cancer: differential association with performance status and systemic inflammatory response. J Clin Oncol 2016;34:2769e75.

Γράφει η Σοφία Πασπαλιάρη, Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, MSc στην Κλινική Διαιτολογία- Διατροφή, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο, Προϊσταμένη Τμήματος Διαιτολογίας-Διατροφής ΓΝΑ Ιπποκράτειο

Υποθρεψία

Ορισμός

Η υποθρεψία ορίζεται από την απώλεια σημαντικού βάρους της τάξης τουλάχιστον του 10% τους προγενέστερους 6 μήνες.

Ο καρκίνος  κεφαλής/ τραχήλου (ΚΚΤ) και ο ρόλος του στην υποθρεψία

Αυξημένος κίνδυνος υποθρεψίας στους ασθενείς με ΚΚΤ

Το κεφάλι και ο τράχηλος παίζουν κύριο ρόλο στην έναρξη της διαδικασίας της πέψης επειδή επιτρέπουν στην τροφή να περάσει από το στόμα στο στομάχι.

Η ίδια η φύση του καρκίνου στην θέσης της κεφαλής και του τραχήλου, σε συνδυασμό με τις ποικίλες θεραπείες (χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία, χειρουργείο) και οι κύριες οδοντιατρικές διαδικασίες πριν τη θεραπεία στη στοματική κοιλότητα μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά αυτή τη διαδικασία, συμβάλλοντας στην εμφάνιση της υποθρεψίας. Αλλά και οι φτωχές  πιθανόν διατροφικές συνήθειες και ο τρόπος ζωής των ασθενών με ΚΚΤ μπορούν να επιδεινώσουν σημαντικά το πρόβλημα.

Στις ημέρες μας, οι ασθενείς με ΚΚΤ είναι πιθανότερο να είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι κατά την πρώτη επικοινωνία με τον ιατρό, χωρίς, όμως, να αναιρείται ο κίνδυνος παρουσίας υποθρεψίας, εφόσον ο ασθενής έχει χάσει σημαντικό βάρος το τελευταίο διάστημα.

Το ποσοστό υποθρεψίας, ήδη από τη χρονική στιγμή της διάγνωσης, σε αυτή την ομάδα των ασθενών, κυμαίνεται σύμφωνα με έρευνες από 30 έως 90%.

Επιπτώσεις και προβλήματα που συνδέονται με την υποθρεψία στον ΚΚΤ

Η υποθρεψία στους ασθενείς με καρκίνο κεφαλής και τραχήλου οδηγεί σε εύρος προβλημάτων όπως επιπλοκές (μολύνσεις), μειωμένη ανταπόκριση στη θεραπεία, διακοπές θεραπείας, απρογραμμάτιστες εισαγωγές στο νοσοκομείο, αυξημένο χρόνο νοσηλείας, μειωμένη ποιότητα ζωής και αυξημένη θνησιμότητα.

Μάλιστα, σύμφωνα με τις επίσημες οδηγίες, εάν ο ασθενής βρίσκεται σε υποθρεψία, θα πρέπει το χειρουργείο να καθυστερήσει έως και 14 ημέρες, προκειμένου ο ασθενής να υποστηριχθεί κατάλληλα διατροφικά.

Διαχείριση της υποθρεψίας με τη διατροφική υποστήριξη

Κύριος στόχος της διατροφικής παρέμβασης για τους ασθενείς με ΚΚΤ είναι η διαχείριση της υποθρεψίας και των διαφόρων διατροφικών συμπτωμάτων.

Τα πιο κοινά συμπτώματα που παρατηρούνται περιλαμβάνουν τη βλεννογονίτιδα και τις πληγές στο στόμα, δυσκολία και/ή πόνο στην κατάποση, ξηροστομία, πηχτό σάλιο και άφθονες εκκρίσεις, αλλαγές στη γεύση και/ή όσφρηση, ναυτία και/ή έμετο, δυσκοιλιότητα και μειωμένη όρεξη, οδηγώντας σε μειωμένη από του στόματος πρόσληψη και ακούσια απώλεια βάρους.

Η διαιτητική συμβουλευτική στοχευμένη στις προσωπικές ανάγκες των ασθενών με ΚΚΤ κατά τη διάρκεια της ακτινοθεραπείας και χημειοακτινοθεραπείας έχει θετική επίδραση στη διατροφική πρόσληψη, στη διατροφική κατάσταση, στις παρενέργειες της θεραπείας και στην ποιότητα ζωής του ασθενούς.

Είδη δίαιτας 

Για την διατροφική  υποστήριξη του ατόμου, ο διαιτολόγος μπορεί να συστήσει αλλαγή στη σύσταση της τροφής, ανάλογα με τις ανάγκες, σε ένα από τα παρακάτω είδη δίαιτας:

• Μαλακή δίαιτα
• πολτοποιημένη δίαιτα
• πλήρης υγρή δίαιτα.

Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να μεταβεί από μια πλήρη υγρή δίαιτα, σε πολτοποιημένη δίαιτα εάν είναι ανεκτή.

Εάν υπάρχουν ακόμη προβλήματα με τη διατήρηση της κατάλληλης διατροφής, μπορεί να συστηθεί μετάβαση σε μια δίαιτα που περιλαμβάνει διατροφικά συμπληρώματα.

Υπάρχουν διαφορετικές πηκτικότητες στα υγρά που μπορεί να προταθούν εάν η ασφάλεια στην κατάποση αποτελεί ζήτημα. Αυτό συνήθως καθορίζεται από  έναν λογοθεραπευτή.

Διατροφικά συμπληρώματα

Στην περίπτωση που δε μπορεί να διατηρηθεί κατάλληλη διατροφική κατάσταση, ο διαιτολόγος μπορεί να προτείνει την προσθήκη συμπληρωμάτων στην καθημερινή διατροφή του ασθενούς. Υπάρχει αριθμός προϊόντων που παρέχουν θρεπτικά συστατικά και ενέργεια σε μικρή ποσότητα τροφής ή υγρού. Δημοφιλή συμπληρώματα περιλαμβάνουν σκόνη πρωτεΐνης που μπορεί να προστεθούν σε  milkshakes ή smoothies και υψηλά σε θερμίδες και πρωτεΐνη υγρής σύστασης προϊόντα.

Συμπλήρωση τροφής με σωλήνα σίτισης

Ασθενείς που δε μπορούν να καλύψουν τις εκτιμώμενες διατροφικές τους ανάγκες από του στόματος για παρατεταμένη περίοδο λόγω των παρενεργειών του καρκίνου και των θεραπειών, μπορεί να χρειαστούν τεχνητή διατροφική υποστήριξη. Η πιο συνήθης ένδειξη για τεχνητή διατροφική υποστήριξη είναι η δυσφαγία.

Υπάρχουν αρκετοί τύποι σωλήνων που μπορεί να τοποθετηθούν και θα καθοριστεί ποιος είναι ο κατάλληλος. Αυτοί οι σωλήνες μπορεί να είναι προσωρινοί ή μόνιμοι. Η καλύτερη οδός εντερικής διατροφικής υποστήριξης είναι μέσω σωλήνα διαδερμικής ενδοσκοπικής γαστροστομίας εάν ο ασθενής έχει λειτουργικό γαστρεντερικό σωλήνα.

Κάποιοι ασθενείς με ΚΚΤ μπορεί συγχρόνως να χρησιμοποιούν σωλήνα σίτισης ενώ καταναλώνουν υγρά ή μαλακά τρόφιμα από το στόμα. Συστήνεται υγρή διατροφή που μπορεί να εγχυθεί μέσω του σωλήνα στο στομάχι- συνήθως- είτε μέσω αντλίας είτε χειροκίνητα. Αυτή η υγρή διατροφή θα αντικαταστήσει τα θρεπτικά συστατικά  που δεν καλύπτονται από τη σίτιση από του στόματος για όσο χρονικό διάστημα χρειαστεί. Με την παραπάνω σύγχρονη σίτιση παρέχεται στον ασθενή μια αίσθηση φυσιολογικής σίτισης, ενώ διατηρείται κάποιος βαθμός της λειτουργίας της κατάποσης που θα βοηθήσει στην πρόληψη της μυϊκής ατροφίας.

Παρακολούθηση μετά τη θεραπεία

Αφού ολοκληρωθεί η θεραπεία, οι ασθενείς ξεκινούν το ταξίδι της αποκατάστασης και επιστροφής στις φυσιολογικές συνήθειες σίτισης.

Η μετάβαση από σωλήνα σίτισης σε υγρά και τελικά πίσω σε στερεά τροφή μπορεί να είναι μια διαδικασία με προκλήσεις και κάποιες φορές χρονοβόρα. Είναι σημαντική η βοήθεια ενός παθολόγου λογοθεραπευτή για να καθοριστούν ποιες υφές είναι κατάλληλες για το ασθενή όσον αφορά την ετοιμότητα κατάποσης.

Η μετάβαση πίσω σε μια φυσιολογική διατροφή τυπικά ξεκινά με υγρά. Συχνά οι ασθενείς θα χρησιμοποιήσουν ένα από του στόματος συμπλήρωμα για την ενίσχυση της διατροφής τους για μερικές εβδομάδες μετά το πέρας της θεραπείας. Οι ασθενείς μετά προχωράνε σε μαλακά, υγρά τρόφιμα. Ενθαρρύνονται να καταναλώνουν τρόφιμα κατά βούληση βάσει των προσωπικών τους προτιμήσεων.

Γενικά, η σίτιση μέσω σωλήνα δε θα πρέπει να διακοπεί έως ότου ο ασθενής είναι ικανός να καλύψει τουλάχιστον το 75% των εκτιμώμενων αναγκών μέσω από το στόματος πρόσληψης μόνο.

Οι σωλήνες σίτισης δε θα πρέπει να απομακρυνθούν έως η σταθεροποίηση του βάρους και η επαρκής από του στόματος σίτιση έχουν τεκμηριωθεί για αρκετές εβδομάδες. Περιστασιακά, ο απογαλακτισμός από το σωλήνα σίτισης μπορεί να πάρει κάμποσους μήνες.

Η διάρκεια της εξάρτησης συνήθως εξαρτάται από τη σοβαρότητα και διάρκεια της δυσφαγίας. Περίπου 10% των ασθενών θα χρειαστούν μόνιμη εντερική διατροφή λόγω της συνεχιζόμενης δυσφαγίας. Παράγοντες κινδύνου για μακροπρόθεσμη χρήση εντερικής σίτισης περιλαμβάνουν μεγαλύτερους όγκους, φτωχή λειτουργία κατάποσης πριν τη θεραπεία και τύπος θεραπείας.

Στην πλειοψηφία των ασθενών, φαίνεται ότι τα προβλήματα σίτισης επιμένουν μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας. Ο πόνος, οι δυσκολίες μάσησης και κατάποσης μπορεί να ταλαιπωρούν πολλούς ασθενείς ακόμη και μετά από 6 μήνες, έχοντας σημαντική επίδραση στην από του στόματος σίτιση.

Συμπερασματικά

• Η σημασία της έγκαιρης διάγνωσης του κινδύνου υποθρεψίας ή της παρουσίας αυτής είναι τεράστιας σημασίας.
• Η πρώιμη και κατάλληλη παρέμβαση μπορεί να μειώσει το βαθμό της υποθρεψίας και την απώλεια βάρους.
• Οι εξειδικευμένοι διαιτολόγοι μπορεί να δουλέψουν με τους ασθενείς για τη βελτιστοποίηση της διατροφικής πρόσληψης και τη διαχείριση των παρενεργειών παράλληλα με την ιατρική διαχείριση από τους ογκολόγους και τους νοσηλευτές.

Γράφει η Μαρία Κτιστάκη, Νοσηλεύτρια Μονάδα Μεταμόχευσης Μυελού των Οστών, Ογκολογική Μονάδα  Παίδων  Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη ‘’ΕΛΠΙΔΑ’’, Νοσοκομείο Παίδων η ‘’ Αγία Σοφία’’.

Οι ουδετεροπενικοί ασθενείς είναι ευάλωτοι στις λοιμώξεις

Τα αντινεοπλασματικά φάρμακα έχουν δράση στα νεοπλασματικά κύτταρα αλλά ταυτόχρονα πλήττουν και τα φυσιολογικά όπως είναι τα έμμορφα στοιχεία του αίματος, δηλαδή την αιμοσφαιρίνη , τα αιμοπετάλια και τα λευκά αιμοσφαίρια, και άλλα κύτταρα όπως τα επιθηλιακά κύτταρα των βλεννογόνων, κυρίως του στόματος και του γαστρεντερικού σωλήνα, και τους θύλακες των τριχών.

Η μείωση του αριθμού των λευκών ουδετερόφιλων αιμοσφαιρίων καθιστούν τους ασθενείς ευάλωτους σε λοιμώξεις από βακτήρια, ιούς, μύκητες και πρωτόζωα.

Οι τροφές μπορεί να αποτελέσουν αιτία λοίμωξης σε αυτούς τους ασθενείς, πολύ περισσότερο δε όταν συνυπάρχει και  βλεννογονίτιδα (στοματίτιδα, εντερίτιδα).

Κανόνες διατροφής

Κατά το παρελθόν οι κανόνες διατροφής για τους ουδετεροπενικούς ασθενείς ήταν αρκετά πιο αυστηροί. Σήμερα μετά από πολυετή εμπειρία στην φροντίδα ανοσοκατεσταλμένων ασθενών, η ασφαλής δίαιτα χαμηλή σε βακτήρια εστιάζει περισσότερο στην τήρηση βασικών κανόνων υγιεινής κατά τον χειρισμό,  την παρασκευή και την φύλαξη των τροφών, και λιγότερο στον αποκλεισμό συγκεκριμένων τροφών.

Ορισμένοι κανόνες θα βοηθήσουν  ώστε η διατροφή σας να είναι ασφαλής από πλευράς μικροβίων όπως:

• Επιλέγετε καταστήματα που θεωρούνται αξιόπιστα και έχετε διαπιστώσει, όσο αυτό είναι δυνατόν, ότι τηρούν τις βασικές αρχές υγιεινής και  καθαριότητας.
• Επιλέγετε τροφές από σημεία του ψυγείου που διατηρούν χαμηλότερη θερμοκρασία (κάτω και πίσω πλευρά).
• Αγοράζεται τις τροφές που χρειάζονται  ψυγείο  αφού  έχετε  ολοκληρώσει τις υπόλοιπες αγορές και τοποθετείστε τις  στο ψυγείο του σπιτιού  σας το συντομότερο δυνατόν (15 έως 20 λεπτά της ώρας). Κατά την καλοκαιρινή περίοδο ίσως χρειαστεί να μεταφέρετε τα προϊόντα ψυγείου σε ισοθερμικό θάλαμο με παγοκύστεις.
• Τοποθετείστε εξ αρχής στο καρότσι ή καλάθι σε χωριστές πλαστικές σακούλες κατά είδος τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά, το ωμό κρέας και ψάρι , τις έτοιμες προς κατανάλωση τροφές.
• Πλένετε και   στεγνώνετε σχολαστικά   τα    χέρια    σας    πριν   ασχοληθείτε    με την προετοιμασία  του φαγητού αλλά και κατά τη διάρκειά της ιδιαίτερα όταν ακουμπάτε ωμό κρέας, κοτόπουλο, ψάρι, ωμά λαχανικά.
• Στην κουζίνα για να καθαρίσετε υγρά, αίμα ή υπολείμματα από ωμό κρέας, πουλερικά και αυγό, από επιφάνειες ή σκεύη   χρησιμοποιείτε χαρτί μιας χρήσης αντί για πετσέτα  ή σφουγγάρι.
• Χρησιμοποιείτε διαφορετικές επιφάνειες κοπής για το ωμό κρέας, τα φρέσκα λαχανικά, και τα έτοιμα προς κατανάλωση τρόφιμα (ψωμί, μαγειρεμένες τροφές).
• Διατηρείτε συσκευασμένα και σε ξεχωριστά ράφια του ψυγείου τις ωμές τροφές όπως κρέας, ψάρι, αυγά, λαχανικά από τις έτοιμες για κατανάλωση τροφές.
• Πλένετε τα φρούτα με τρεχούμενο νερό πριν τα τοποθετήσετε στο ψυγείο.  Αντίθετα  τα αυγά  δεν πρέπει να πλένονται γιατί φεύγει η μεμβράνη που υπάρχει στην επιφάνεια τους. Να τα τοποθετείτε στο ψυγείο μέσα στην συσκευασία τους.
• Μαγειρεύετε το κρέας, τα ψάρια και τα αυγά πάρα  πολύ  καλά και για αρκετό  χρόνο.
• Αποφύγετε φρέσκα λαχανικά όπως π.χ. μαρούλι, λάχανο, φρούτα που δεν αποφλοιώνονται όπως π.χ. φράουλες, ωμούς ξηρούς καρπούς, και τυριά τύπου ροκφόρ .
• Όλα τα βρασμένα λαχανικά είναι ασφαλή καθώς και οι ψημένοι ξηροί καρποί .
• Αποφύγετε νερό απευθείας από πηγή ή πηγάδι.
• Το φρεσκομαγειρεμένο φαγητό δεν πρέπει να παραμένει εκτός ψυγείου περισσότερο από 2 ώρες ενώ το ξαναζεσταμένο όχι περισσότερο από μισή ώρα.
• Μην διατηρείτε το μαγειρεμένο φαγητό στο ψυγείο περισσότερο από 2 ημέρες. Όταν το ξαναζεστάνετε βεβαιωθείτε ότι η θερμοκρασία του φτάνει τουλάχιστον τους 60Ο C. Φαγητό που έχει ζεσταθεί ήδη μία φορά πετάγεται αν δεν καταναλωθεί άμεσα. Με άλλα λόγια οι ζεστές τροφές πρέπει να διατηρούνται ζεστές και οι κρύες κρύες.
• Αν χρησιμοποιείτε φούρνο μικροκυμάτων να ανακατεύετε το φαγητό ώστε να  ζεσταθεί ομοιόμορφα τουλάχιστον στους 60Ο C σε όλα τα σημεία. 
• Μην αποψύχετε κατεψυγμένα προϊόντα σε θερμοκρασία δωματίου αλλά μέσα στο ψυγείο από την προηγούμενη ημέρα, ή σε φούρνο μικροκυμάτων την ημέρα του μαγειρέματος.
• Αποφύγετε «πρόχειρο» φαγητό από θερμοθαλάμους όπως π.χ. τυρόπιτες, και φαγητά από εστιατόρια. Αν βρεθείτε σε εστιατόριο επιλέξτε φαγητό «της ώρας καλά ψημένο» και όχι προ μαγειρεμένο.
• Να θυμάστε πάντα να πλένετε και  να στεγνώνετε σχολαστικά τα χέρια σας πριν  ασχοληθείτε  με την προετοιμασία  του φαγητού αλλά και κατά τη διάρκειά της ιδιαίτερα όταν ακουμπάτε ωμό κρέας, κοτόπουλο, ψάρι, ωμά λαχανικά.
• Να μη μοιράζεστε φαγητό από το ίδιο πιάτο με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας.
• Αν κάποιο μέλος της οικογένειας πάσχει από ιογενή γαστρεντερίτιδα να χρησιμοποιεί ξεχωριστά πιάτα και μαχαιροπήρουνα και να πλένονται ξεχωριστά.